Tác phẩm để lại

Dạo gần đây mình cũng rảnh rỗi hơn, cũng có thêm một chút thời gian cho bản thân. Nhờ đó mà mình cũng quay lại, nói chuyện và connect lại với các bạn các anh em đồng nghiệp cũ; lâu chưa nói chuyện nhưng mọi người cũng vẫn rất quý mến nhau. Âu cũng là may mắn của bản thân mình, xây dựng được những tình đồng nghiệp rất tốt và đáng quý.

Hôm nọ mình có nhờ anh đồng nghiệp cũ một việc nho nhỏ và có nói chuyện lại với anh sau mấy năm. Anh cũng kể là anh vẫn âm thầm theo dõi mấy cái blog xàm xí của mình, và thỉnh thoảng vẫn check lại mấy cái tài liệu mà mình viết ngày xưa trong Confluent của công ty. Đơn giản vậy thôi, nhưng mình cũng cảm thấy khá là xúc động; những thứ mình cố gắng làm ra ngày xưa, đến bây giờ vẫn còn có giá trị, vẫn còn có tác dụng giúp đỡ cho những người đến sau.

Trong cuộc đời đi làm của mình, mình cũng để lại khá nhiều “tác phẩm” phía sau lưng. Cũng có một vài lần, mình cũng nghe đứa junior mình quen, vào công ty cũ của mình rồi bảo “ơ em vẫn thấy mấy cái tài liệu trong công ty có tên anh này”, hoặc là “em có đọc cái anh viết hồi trước, cũng hay ho phết” (còn tệ hơn nữa thì “ya, I saw your name in all the git blame.."). Một phần thì mình cũng khá hoang mang vì mình cũng chả nhớ thằng Hiếu của 5-6 năm trước đã viết lung tung cái gì, nhưng một phần mình cũng rất là vui vẻ, như là là mình vẫn còn lại dấu tích và được nhớ đến ở những nơi mình từng đặt chân qua.

Và nếu ai có từng đọc qua những gì mình viết, mà có thêm câu hỏi hay cảm nghĩ gì, thì nhớ để lại cho mình một comment hoặc một câu hỏi gì đó, mình sẽ rất vui được nghe nó.

Khi nói về khái niệm, mục đích cũng như tác dụng của viết lách, bạn có thể thấy có khá là nhiều hướng suy nghĩ khác nhau. Đôi khi bạn sẽ thấy những lời khuyên, đó là bạn phải nắm bắt độc giả của mình để lựa lời mà viết. Ngược lại, nhiều khi lại có lời khuyên là bạn nên viết lại những ngẫm nghĩ của chính mình, để tự do phóng tác, và để thể hiện bản thân. Những lời khuyên đó, thực ra đều không sai; bởi vì nó là hai mặt của việc sáng tạo: bạn viết cho bản thân mình, và bạn viết cho độc giả của bạn.

Có hai góc nhìn khác nhau, mà nội dung và cách viết lách của bạn sẽ đi theo những hướng tư duy khác hẳn.

Viết để nhớ và viết để quên

Khi để viết cho chính bản thân mình, thì mình hay quy về hai mục đích rất là đơn giản: đó là viết để nhớ và viết để quên. Tuy nhiên, việc viết để nhớ và viết để quên có thể sẽ hơi khác với những gì mọi người có thể nghĩ đến.

Viết để nhớ, nghe thì có thể tưởng là việc viết lại các thông tin, để bạn có thể tra cứu lại lúc cần thiết. Tuy nhiên ý mình thì lại không phải như vậy; ở đây viết để nhớ, là dùng hành động viết lại, để xây dựng cơ sở tư duy và kiến thức cho bản thân. Một phần vô cùng quan trọng để hình thành sự hiểu biết và nắm bắt nội dung phức tạp, vì nó như là một bài tập cho bộ não vậy.

Bạn muốn hiểu hơn, nhớ kỹ hơn về một nội dung hay kiến thức nào đó, hay ngẫm nghĩ và viết lại nó. Khi bạn cố gắng hiểu rõ một vấn đề, và tìm cách trình bày lại nó theo những lời lẽ của bản thân mình, đó là khi bạn rèn luyện cho bản thân kỹ năng tư duy, phân tích và tổng hợp; đúc kết từ câu chữ của người khác thành kiến thức của bản thân mình. Quá trình viết lại như là những nét khắc vào bộ nhớ của bạn, làm bạn thấm hơn, và hiểu hơn về những thứ bạn đã được đọc.

Ứng dụng của việc viết để nhớ luôn đi theo suốt cuộc đời của bạn. Ngồi học trong lecture và cố gắng note lại những gì bạn được nghe giảng, sẽ giúp bạn hiểu nội dung được truyền tải hơn. Bạn viết study note để ôn thi, và việc viết lại những kiến thức đã đi qua sẽ là một cách hiệu quả để bạn rà soát lại kiến thức, củng cố lại hiểu biết trước khi đi thi. Bạn đi làm và cố gắng viết lại meeting note, bạn dần hiểu ra những nội dung được trao đổi trong buổi họp và nắm rõ được mục tiêu cũng như ý chính của các buổi bàn luận. Bạn ngồi viết lại documentation cho hệ thống bạn xây dựng nên, đó cũng là cách bạn review lại những gì bạn đã làm qua, ngẫm nghĩ thêm và hiểu về điểm yếu điểm mạnh, và cách phát triển nó theo các bước tiếp.

Viết để nhớ ở đây, là để cho bạn nhớ nó, chứ không phải giúp cho người khác nhớ đến nó. Tương tự như vậy, viết để quên, là cho bạn khả năng có thể quên được việc đó đi.

Khi nào bạn có thể quên đi được một thông tin, mà bạn nghĩ là quan trọng? Đó là khi bạn đã backup dữ liệu sang bộ nhớ phụ, và nó sẽ ở một chỗ mà bạn có thể dễ dàng truy cập lại. Khái niệm về viết để quên cũng tương tự như vậy; bạn viết lại thông tin, để bạn có thể tạm thời không cần phải nhớ đến nó nữa, dọn lại bộ nhớ của bạn để bạn có thể lưu trữ thêm các thông tin khác. Như là bạn giải phóng một phần bộ RAM của bạn và lưu sang ổ cứng, có thể truy cập nó lại sau.

Một ví dụ đơn giản và dễ hiểu, đó là khi bạn viết comment cho những dòng code của bạn, giải thích về ngữ cảnh của business logic. Thông tin này là quan trọng và cần thiết, tuy nhiên bạn chỉ cần đụng đến thông tin này khi nào có người hỏi, hoặc là đụng đến function bạn đã từng viết. Thay vì lưu giữ thông tin này trong đầu, bạn bổ sung dữ kiện này vào comment của đoạn code, đính kèm link đến JIRA ticket mà dẫn đến ngữ cảnh của logic. Khi đó, bạn không cần phải nhớ lại từng dòng nội dung mà bạn đã viết ra, nhưng mà bạn có thể dễ dàng dò lại dấu vết và hiểu được chuyện gì đã từng xảy ra. Bạn bỏ thông tin ra khỏi đầu, nhưng bạn luôn để lại dấu vết để có thể tìm lại được nó.

Tương tự như thế cùng với những thứ nhanh chóng trải qua trong đầu của bạn. Bạn có một ý tưởng hay nhưng đang bận rộn chưa có thời gian nghiên cứu thêm, thì viết nó vào sổ tay để có thời gian sẽ nghiền ngẫm thêm. Một bài báo hay nhưng mà dài nhưng bạn chưa có thời gian để ngẫm nghĩ, thì bạn ghi tạm đường link vào trong Notion và đến hôm nào bạn nhớ lại thì có thể tìm đọc. Chưa chắc bạn đã đọc nó, nhưng mà bạn có một sự yên tâm cho bản thân, là khi cần bạn có thể tìm lại được nó để xem ngay.

Viết cho người khác

Mình không thể bình luận được quá nhiều về việc viết cho người khác, bởi vì nó quá là đa dạng. Bạn có thể là một tác giả muốn nhiều người đọc tác phẩm của mình; là một marketer đang xây dựng một câu chuyện về branding; hoặc đơn giản chỉ là lên giải toả năng lượng bằng viết hò hét cho mạng xã hội xem. Một ma trận của mục đích, tệp khách hàng hay cũng như cách thực hiện; mình không thể bảo là mình hiểu hết mọi người muốn làm gì và thể hiện sự thấu hiểu với cuộc đời.

Mình chỉ có thể comment về cách suy nghĩ của mình khi làm việc mà thôi. Ở trong những công ty lớn, những môi trường làm việc chuyên nghiệp và thay đổi nhanh chóng, một điều mà ai cũng phải nhận thấy là sẽ có sự thay đổi liên tục giữa nhu cầu công việc hay dự án, cũng như đội ngũ nhân sự. Những thứ bạn viết ra ngày hôm nay, hoàn toàn có thể sẽ được đọc bởi những người ở team khác, dự án khác, công việc khác, khi bạn đã không còn ở đó nữa. Thế nên, để xây dựng được một tài liệu mà có giá trị sử dụng lâu, bạn sẽ phải học cách viết cho những người lạ mà bạn hoàn toàn chưa bao giờ được gặp mặt.

Để viết cho một người bạn không biết là ai, thực ra lại là một kỹ năng không hề đơn giản. Nhiều khi, bạn sẽ dễ đi vào thói quen viết tài liệu chỉ cho đồng đội của mình đọc, những người đó có kiến thức cũng như context từ trước, và điều đó khiến bạn lược bỏ rất nhiều chi tiết, và cuối cùng khi tài liệu đó được đọc bởi một người khác, thì nó lại không có giá trị sử dụng mấy.

Bạn trình bày nội dung, cho một bạn junior mới vào dự án để có thể nắm bắt được chi tiết. Hoặc là bạn giải thích cho một người ở đội khác, khi họ tò mò về những gì bạn đang làm. Hay là bạn đi phỏng vấn sang một công ty khác, bạn cũng có khả năng diễn giải lại về những thành tựu mà bạn đã làm được. Kỹ năng trình bày bản thân sẽ giúp bạn đi được xa, cũng như đạt được sự công nhận của mọi người.

Nó có thể bắt đầu bằng việc xây dựng các đầu mục/chỉ mục dễ dàng để người xem tiện theo dõi cấu trúc của văn bản; trình bày những ngữ cảnh trước khi đi vào giải pháp; hoặc là xây dựng quá trình lập luận tư duy để đi đến kết luận. Bổ sung thêm visualization để hỗ trợ cho quá trình theo dõi, thêm những đường dẫn bên ngoài để cho những người tò mò có thể đi sâu hơn và nghiên cứu thêm.

Việc trình bày cho người khác dễ hiểu, lại là một phần bổ trợ không thể thiếu cho việc bạn viết cho chính mình. Tiêu biểu của những wisom này là câu quote nổi tiếng từ Einstein, “If you can't explain it to a six year old, you don't understand it yourself.” Giảng cho một đứa nhỏ 6 tuổi thì có thể không hề đơn giản, nên có thể mình không nghe theo câu này một cách mù quáng. Nhưng mà, hãy thử cách để giải thích cho một bạn mới join team, một bạn sinh viên mới ra trường, hoặc là một bạn sinh viên mới bắt đầu vào ngành. Một cách để nâng cấp tư duy của bạn, xây cho mình một vốn kiến thức vững vàng, cũng như mang lại giá trị lâu dài cho cả bản thân lẫn những người xung quanh.